Rano ujutro, posle doručka, krenuli smo put Smederevske Palanke. U manastir Koporin smo stigli za sat i desetak minuta. Dočekale su nas igumanije i kao dobre domaćice ponudile nam kafu i sok uz priču o istorijatu manastira. Manastir Koporin se nalazi u šumovitoj uvali Koporinske reke na obodu razuđenog gradskog naselja Velike Plane pri graničnom pojasu sa Smederevskom Palankom. Manastirska crkva podignuta je 1415. godine za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića (1389-1427), sina kneza Lazara i knjeginje Milice, u znak zahvalnosti što je ostao živ kod Angore 1402. godine posle bitke protiv Temerlana i zbog izlaska svoje sestre Olivere iz sultanovog harema, koja se ubrzo zamonašila. U nedostatku pisanih ili drugih podataka o vremenu podizanja manastira, istraživačima je poslužio ktitorski portret na zapadnom zidu crkve iznad grobnice gde je Stefan prikazan po prvi put sa znacima despotskog dostojanstva; krunom, skiptom i dolamom. Ratnik po dužnosti, viteški obučavan i vešt u komandovanju, diplomata, po opredeljenju pesnik, širokog obrazovanja, Stefan Lazarević je bio jedan od najuglednijih od dvadesetčetvorice vitezova Zmajevog reda. Prvi put se u pisanim zapisima manastir spominje 1453. kada je crkveni velikodostojnik iz Zete napisao čuvene “Koporinske rukopise“. Crkva je prvobitno bila posvećena svetom Arhanđelu po turskim popisima, dok je danas posvećena svetom prvomučeniku i arhiđakonu Stefanu. Manastir je u Bečkom ratu (1683-1699) zapusteo i ostao bez bratstva. U ruševinama, obrastao u šumu, proveo je manastir Koporin vreme Kočine Krajine i oba srpska ustanka. Bio je u ruševnom stanju do 1880. godine kada je počela prva obnova. Prilikom zamene podnih ploča u hramu u toku 1977. godine, u severozapadnom uglu broda crkve, ispod freske na kojoj je prikazan Despot Stefan, pronađene su mošti na dnu grobnice. Nakon detaljnog antropološkog i paleopatološkog pregleda zaključeno je da se radi o moštima Svetog despota Stefana. Svečani prenos moštiju obavljen je oktobra 1989. godine. Od 1958. godine je ženski manastir. Po žitiju despota Stefana, koje je napisao Konstantin Filozof, navodi se da je despot Stefan umro iznenada u lovu na Kosmaju 1427. godine i da je sahranjen u svojoj zadužbini. Iako pripada moravskoj skupini, u arhitekturi crkve manastira Koporina ima izvesnih odstupanja: umesto trikonhosne osnove, osnova hrama je pravougaona sa apsidom nepravilnog kružnog oblika. Nad središtem hrama je kupola oslonjena na pilastre. Kao materijal korišćen je kamen, ređe opeka, kojom su uglavnom markirani detalji spoljne dekoracije. Fresko-slikarstvo crkve vezuje se za starije srpske spomenike, a po umetničkim odlikama blisko je slikarstvu manastira Sveti Andrija na Treski. U donjoj zoni prikazane su stojeće figure, među kojima je i despot Stefan. Druga zona posvećena je stradanju Hristovom, a iznad nje je ciklus Velikih praznika. Nedaleko od manastiriskih zidina nalazi se izvor lekovite vode, koji je takođe podigao despot Stefan, na mestu gde mu je od lova ranjeni konj pao ali se povratio nakon što je napojen izvorskom vodom.
Posle smo kupili sveće, u susednoj zgradi, i zapalili ih za žive i mrtve. Potom smo obišli manastir. Na ulazu u manastir je pojašnjenje da se u manastir ulazi pristojno obučen, kao u službene prostorije opštine, gologlav, prekrsti se i pomoli Bogu. U dvorištu manastira su konaci za monahinje i vernike koji obilaze manastir. Mi smo veći deo vremena proveli u debeloj hladovini drveća u dvorištu manastira i u letnjikovcu gde smo počašćeni od strane organizatora puta kafom, sokom i voćem.
Oko 12 smo krenuli nazad i stigli u dom na ručak. Svi smo se obogatili prijatnim utiscima sa ovog izleta i izrazili želju da dom organizuje još ovakvih izleta.
Savo Rakočević
Oficir u penziji
